طب کار ( به انگلیسی:Occupational Medicine) شاخه‌ای از پزشکی است که در زمینه خدمات سلامت شغلی فعالیت می‌نماید. طب کار یک رشته تخصصی پزشکی جدید که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان است. در این رشته اقدامات بالینی و اجرای برنامه‌های پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار شاغل انجام می‌شود و از این طریق به‌سلامت شاغلین می‌پردازد.
در حال حاضر این رشته تخصصی در دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران، شهید صدوقی یزد، مشهد و بندرعباس به فارغ‌التحصیلان پزشکی که در آزمون پذیرش دستیار تخصصی پذیرفته شده باشند، آموزش داده می‌شود.
رسالت و هدف اصلی طب کار
حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمی، روحی و روانی افراد شاغل در بهترین شرایط است. متخصصین طب کار و پزشکانی که در این زمینه فعالیت دارند، با شناختی که از محیط کار، فرایند کاری، خطرات و عوامل زیان‌آور محیط کار و نیز تاثیر این عوامل بر سلامت می‌گذارند، از طریق بررسی و ارزیابی محیط کار، معاینات دوره‌ای و غربالگری باعث تشخیص زودرس و درمان به‌موقع بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار می‌شوند؛ بنابراین از این طریق باعث کنترل بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی شده و از بروز موارد مشابه، پیشگیری می‌کنند.
طب کار، ازنظر پوشش و گستردگی خدمات، سلامت نیروی کار را در تمام واحدهای کاری اعم از اداری، صنعتی (معدن، کشاورزی و …) خدمات سلامت شغلی را بر عهده دارد.
وظایف متخصصین طب کار
- مدیریت خدمات طب کار
- معاینات سلامتی شاغلین و متقاضیان کار (معاینات بدو استخدام)
- آموزش پزشکان، پرستاران، کارشناسان، مدیران سرپرستان واحدهای کاری
- تعیین تناسب شغلی شاغلین
- تعیین شرایط بازگشت به کار شاغلین
- تعیین ارتباط بیماری با شغل بیمار
- تعیین میزان غرامت و درصد ازکارافتادگی ناشی از کار و بیماری‌های شغلی
- معاینات اختصاصی مانند معاینات بازگشت به کار و تعیین محدودیت شغلی
- انجام مطالعات همه‌گیرشناسی در محیط کار
- درمان افراد مبتلابه بیماری‌های شغلی و غیر شغلی و موارد اضطراری در محیط کار
- تعیین میزان شیوع و علل غیبت از کار و کنترل استرس‌های شغلی
پیشگیری از بیماری‌های شغلی
۱۶۰ میلیون بیماری شغلی در سال
سازمان جهانی بهداشت سلامتی را این‌گونه تعریف کرده است: « رفاه کامل جسمی، روحی، اجتماعی و نه‌فقط نبودن بیماری و نقص عضو » بیماری در اثر تماس با عوامل زیان‌آور و تغذیه نامناسب ایجاد می‌شود. عوامل زیان‌آور هرجایی ممکن است وجود داشته باشد و فرد در اثر تماس با آن‌ها دچار بیماری گردد ولی اگر عامل زیان‌آور در محیط کار باشد فرد به بیماری ناشی از کار یا همان بیماری شغلی مبتلا می‌شود. غالباً بیماری‌های ناشی از کار مزمن هستند و از زمان تماس و ابتلا یا بروز بیماری گاهی بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد. بیماری‌های ناشی از کار رنج و زیان‌های هنگفتی را در دنیای کار به دنبال دارند با وجودی که میزان مرگ ناشی از بیماری‌های شغلی و بیماری‌های وابسته به شغل ۶ برابر بیشتر از حوادث شغلی است ولی هنوز این بیماری‌ها ناشناخته و پنهان هستند. علاوه بر این ماهیت بیماری‌های ناشی از کار به‌سرعت در حال تغییر است. فنّاوری جدید و تحولات اجتماعی، همراه با تغییر شرایط اقتصادی جهانی بر وخامت مخاطرات بهداشتی موجود افزوده و انواع جدیدی از این مخاطرات را پدیدار نموده است. درحالی‌که پیشرفت‌های زیادی در مبارزه با بیماری‌های ناشی از کار حاصل شده است، نیاز مبرم و فوری برای تقویت توانمندی‌ها برای پیشگیری در سیستم‌های بهداشت حرفه‌ای کشور وجود دارد. تلاش جمعی دولت، تشکل‌های کارفرمایی و کارگری اساس مبارزه با این اپیدمی پنهان است. مرگ‌ومیر سالانه در اثر بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار در جهان ۳۴/۲ میلیون نفر برآورد شده است. درصد بالایی از این تعداد (حدود ۰۲/۲ میلیون) مرگ به‌واسطه بیماری‌های ناشی از کار روی می‌دهد. از ۶۳۰۰ مرگ برآورد شده که در هر روز اتفاق می‌افتند ۵۵۰۰ مورد از آن‌ها به سبب انواع مختلف بیماری‌های وابسته به شغل هستند. همچنین سازمان بین‌المللی کار برآورد نموده است که سالانه ۱۶۰ میلیون مورد بیماری‌های غیر کشنده ناشی از کار اتفاق می‌افتد. بر اساس قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران یکی از وظایف کارفرمایان تهیه امکانات لازم برای تأمین و حفظ سلامت شاغلین است (فصل چهارم قانون کار ) البته ناگفته نماند قانون‌گذار شاغلین را نیز برای جلوگیری از بروز حوادث و بیماری‌های ناشی از کار موظف به رعایت دستورالعمل‌ها و مقررات می‌نماید. مراحل پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد.
۱. شناسایی عوامل زیان‌آور محیط کار ۲. اندازه‌گیری و ارزیابی عوامل زیان‌آور محیط کار ۳. کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار از طریق روش‌های فنی مهندسی ۴. اجرای برنامه‌های مراقبتی ازجمله معاینات سلامت شغلی ۵. کاهش عوارض و بیماری‌های ناشی از کار از طریق تغییر شغل و گردش کاری و اجرای قانون مشاغل سخت و زیان‌آور پیشگیری از بیماری‌های شغلی بر عهده هرکسی در هرجایی است. از کارخانه تا زمین کشاورزی از اداره و دفتر کار تا تعویض‌روغنی و نقاشی اتومبیل تا شوراها و کمیته‌ها، هیچ‌کس مصون نیست.
درنهایت همه باور دارند که پیشگیری مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر از درمان و توان‌بخشی است. وقت آن رسیده با یک تلاش ملی واکنش شدیدتری به همه‌گیری بیماری‌های شغلی در سطح ملی داده شود تا بهداشت و حیات کارگران حفظ شود.
