آزمایش‌های خون برای تشخیص سرطان
متأسفانه بشر امروز بیماری‌های گوناگونی را تجربه می‌کند که گاها صعب‌العلاج هستند. برای مثال سرطان از جمله همین موارد است که به دلیل سختی در معالجه، برای انسان بسیار ترسناک به نظر می‌رسد؛ اما این ترس از گذشته است که علم هنوز موفق به درمان این بیماری خطرناک نشده بود. سرطان اگر به‌موقع تشخیص داده شود، می‌تواند درمان شده و بیمار به زندگی عادی خود بازگردد. برخی از انواع سرطان‌ها نیز به‌صورت غده‌های خوش‌خیم خود را نشان می‌دهند که کشنده نیستند. لذا اگر پزشک به شما بگوید به سرطان مبتلا شده‌اید، با تصور قدیم به آن فکر نکرده و درمان را شروع کنید. در ابتدا لازم است آزمایش‌هایی انجام گیرد تا مرحله بیماری و شدت آن تشخیص داده شده و روش درمانی مناسب مورد استفاده قرار گیرد. با مطالعه این مقاله با انواع آزمایش‌های خون تشخیص سرطان آشنا خواهید شد.
آزمایش‌های خون برای تشخیص سرطان به منظور کمک به شناسایی بیماران سرطانی به کار می رود. نمونه خون که برای تشخیص سرطان به آزمایشگاه فرستاده می‌شود، سلول‌های سرطانی یا پروتئینها و موادی که توسط این سلول‌ها تولید می‌شود موردبررسی قرار می‌گیرد. در بدن ما سلول‌ها به‌صورت کنترل شده رشد و تقسیم می شوند ولی در اثر عواملی ممکن است سلول بدون در نظر گرفتن مراکز کنترل تقسیم شود. تقسیم سلول‌ها باعث تولید تومور می‌کند.
تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند. در تومورهایی بدخیم سلول‌ها از محل خود کنده می شوند و به‌اصطلاح متاستاز (مهاجرت) می‌کنند و باعث انتقال تومور به بخش‌های دیگر بدن می شوند و باعث سلول‌های سرطانی می‌کنند. سلول‌های سرطانی چند برابر سلول‌های عادی فعالیت دارند و باعث مصرف انرژی بیشتر از بدن می شوند و مواد سمی و دفعی بیشتری تولید می‌کنند.
علائم تشخیص سرطان:
آزمایش‌های تشخیص سرطان پس از ظهور علائم سرطان انجام می‌شود. علائم بالینی سرطان گاهی اوقات می‌تواند بدون هشدار پیشرفت کند اما اکثر موارد علائم هشداردهنده دارند. هر چه زودتر علائم احتمالی سرطان را تشخیص داده شود، احتمال درمان مؤثر افزایش می‌یابد در نتیجه شانس زنده ماندن بیشتر می‌شود.
علائم سرطان شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن
- عرق شبانه
- مشکلات گوارشی در تومورهای معده
- تب مکرر
- خستگی‌های شدید
- درد
- تغییرات پوستی
- تنگی نفس
- خونریزی‌های غیرعادی
- توده‌های قابل‌لمس در بدن
- افسردگی
انواع سرطان در آزمایش‌های تشخیص سرطان:
سرطان‌ها انواع مختلفی بر اساس ناحیه شروع بیماری دارند که این نکته در آزمایش‌های تشخیص سرطان موردتوجه قرار می‌گیرد. سرطان‌های زیر یکی از رایج‌ترین انواع سرطان هستند:
_ سرطان مثانه
_ سرطان پستان
_ سرطان روده و مقعد
_ سرطان پروستات
_ سرطان کلیه
_ لوسمی
_ سرطان کبد
_ سرطان ریه
_ ملانوما
_ سندروم غیر هوجکین
_ سرطان پانکراس
_ سرطان پروستات
_ سرطان تیروئید
آزمایش‌های تشخیص سرطان:
برای درمان، پیشگیری و حتی پیگیری درمان تست‌های مختلفی درخواست می‌شود. این آزمایش‌های بر اساس علائم بیمار ممکن است در هر فردی متفاوت باشد؛ اما آزمایش‌های تشخیص سرطان رایج شامل موارد زیر است:
آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی یا CBC:
آزمایش CBC یک غربالگری برای انجام آزمایش‌های تشخیص سرطان به شمار می رود. غربالگری به تشخیص و شناسایی زودهنگام سرطان کمک می‌کند. غربالگری سرطان عبارت است از مجموعه‌ای از تست‌های پزشکی که اگر پاسخ تست غربالگری منفی بود، خیال فرد آزمایش دهنده آسوده می‌گردد، اما اگر پاسخ مثبت بود دال بر وجود سرطان نیست، بلکه فرد را ملزم به انجام آزمایش‌های تکمیلی و پیگیری می‌نماید.
چنانچه در آزمایش‌ها تکمیلی نیز وجود سرطان تأیید شد به دلیل تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری جای هیچ‌گونه نگرانی برای فرد نیست چرا که اساساً هدف اصلی انجام غربالگری این است که سرطان را در مراحل اولیه یعنی زمانی که هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد، شناسایی کند که به دنبال این تشخیص به هنگام پروسه درمان کوتاه‌تر و در دسترس تر و نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود.
آزمایش CBC یک آزمایش رایج و ساده است که در آن سلول‌های خونی بررسی و شمارش می شوند. در سرطان‌ها ممکن است تعداد سلول‌های خونی افزایش یا کاهش یابند بنابراین از آزمایش CBC به‌عنوان یک آزمایش غربالگری استفاده می‌شود.
اندازه‌گیری اسید فسفاتاز:
اسید فسفاتاز در بسیاری از بافتها شامل کبد، گلبول‌های قرمز، مغز استخوان و پلاکت‌ها یافت می‌شود. بالاترین سطح آن در غده پروستات و در ایزو آنزیم PAP یافت می‌شود. معمولا (و نه همیشه) سطوح افزایش‌یافته در بیمارانی که مبتلا به سرطان پروستات از نوع متاستاز داده به خارج از کپسول و سایر بخش‌های بدن، به‌خصوص استخوان هستند؛ دیده می‌شود. درجه افزایش سطح آن نشان‌دهنده میزان گسترش بیماری است.
در گلبول‌های سفید خون (بالاخص منوسیت‌ها و لنفوسیت‌ها نیز سطوح بالایی از اسید فسفاتاز وجود دارد. به همین دلیل می‌توان از آن برای تشخیص مرحله بالینی بیماری‌های لنفوپرولیفراتیو و لوسمی سلول مویی کمک گرفت. در مردان، یک دوم کل اسید فسفاتاز (نزدیک به‌کل PAP) در غده پروستات یافت می‌شود. مقادیر کمتری در کبد، طحال، سلول‌های خونی و مغز استخوان وجود دارد. در زنان، كل اسید فسفاتاز از کبد، سلول‌های خونی و پلاکت‌ها ناشی می‌شود.
تومور مارکرها برای آزمایش‌های تشخیص سرطان:
تومور مارکرها یکی دیگر از تست‌هایی می‌باشند که ممکن است برای آزمایش‌های تشخیص سرطان استفاده شوند. در حالت عادی سیستم ایمنی بدن ما سلول‌ها را خودی و بیگانه را بر اساس پروتئین‌های سطحی سلول‌ها شناسایی و افتراق می‌دهد ولی در صورت سرطانی شدن سلول‌های خودی در سطح خود پروتئین‌هایی بروز می‌دهند که نشانگر سرطانی بودن سلول است.
به‌این‌ترتیب سیستم ایمنی با استفاده از لنفوسیت‌های T و توانایی سلول کشی خود این سلول‌ها را شناسایی و تا حد ممکن از بین می‌برند. در آزمایش‌های تشخیص سرطان از این پروتئینها نیز استفاده‌شده و به تشخیص سرطان کمک می‌کنند.
برای انجام این آزمایش‌های انواع تومور مارکر وجود دارد که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم:
CA_19-9
19 CA یک تومور مارکر است که در آزمایش‌های تشخیص سرطان پانکراس یا به کار می رود. 9-19CA یک آنتی‌ژن کربوهیدراتی است که روی سطح سلول‌های سرطانی ایجاد می‌شود. در تشخیص کارسینوم پانکراس، وجود یک توده پانکراسی، یا انسداد صفراوی با افزایش شدید سطح 9-19CA جهت تشخیص سرطان پانکراس نسبت به پانکراتیت‌های خوش‌خیم است.
به همین ترتیب، در بیمارانی که علائم آنها عبارت است از آسیت، زردی و افزایش سطوح 9-19CA باید احتمال سرطان در نظر گرفته شود. ولی سطوح 9-19 CA ممكن است در همه بیماران مبتلا به کارسینوم پانکراس افزایش پیدا نکند. تقریباً ۷۰٪ از بیماران مبتلا به کارسینوم پانکراس و ۶۵٪ بیماران مبتلا به سرطان سطوح افزایش‌یافته دارند.
سطوح 9-19 CA در مراقبت بعد از درمان افرادی که سرطان پانکراس یا داشته‌اند، استفاده می‌شود. در تعداد کمی از بیماران مبتلا به سرطان صفراوی یا پانکراس که پاسخ مثبتی به جراحی، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی داشته‌اند، کاهش در سطوح سرمی 9-19 CA این پاسخ را تأیید می‌کند. افزایش سریع سطح 9-19 CA ممکن است با عود یا رشد پیشرونده تومور در ارتباط باشد. سطوح با افزایش خفیف ممکن است در بیماران مبتلا به سرطان معده، سرطان کولورکتال، یا هپاتوما و حتی در ۶ تا ۷٪ از بیماران با بدخیمی‌های غیر گوارشی دیده شود.
بیمارانی که به پانکراتیت، سنگ صفراوی، سیروز، بیماری التهابی روده، یا سیستیک فیبروزیس دچار هستند نیز می‌توانند افزایش خفیف در سطح 9-19 CA داشته باشند. به دلیل کمبود حساسیت و ویژگی این تست، 9-19CA در غربالگری تومورهای پانکراتیکو بیلیاری در جمعیت عمومی مؤثر نیست.
CA_125
CA_125 یک مارکر بسیار دقیق برای آزمایش‌های تشخیص سرطان اپی تلیالی غیرموسینوس تخمدان است. این مارکر در بیش از ۸۰% زنان مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. این تومور مارکر حد بالایی از حساسیت و ویژگی را برای سرطان تخمدان داشته و مزایای بسیار زیاد بالینی دارد. تومور مارکر CA_125 سرم، همچنین برای ارزیابی پاسخ بیمار به درمان به کار می رود. آزمایش‌های مقایسه‌ای سریال کاهش پیشرونده ای را در سطح CA_125 در بیمارانی که به درمان پاسخ داده‌اند، نشان می‌دهد.
همچنین، تومور مارکر CA_125 می‌تواند پیش‌بینی کند که آیا مشاهده مجدد (تکرار) لاپاروتومی تشخیصی مثبت خواهد بود. لاپاراتومی بررسی مجدد، تومور باقی‌مانده را در ۹۷٪ بیمارانی که سطح CA_125 بالاتر از mL/ واحد ۳۵ دارند، شناسایی می‌کند؛ تنها ۵۶٪ بیماران دارای سرطان تخمدان که سطح CA_125 آنها کمتر از mL /واحد ۳۵ بوده، لاپاراتومی مجدد مثبت خواهند داشت.
افت ناگهانی CA_125 بعد از دو مرحله شیمی‌درمانی یک روش پیش‌بینی دقیق در مورد پاسخ کامل به شیمی‌درمانی بوده و به‌عنوان یک نشانه خوب پیش‌آگهی استفاده می‌شود. این آزمایش یک تست غربالگری مؤثر برای جمعیت عمومی بدون علامت نیست؛ زیرا اختصاصی بودن این روش در جمعیت با ریسک بالا، در زنانی که سابقه فامیلی سرطان تخمدان دارند و افزایش سطح آن در جمعیت عمومی نشان‌دهنده این است که یکی از بیماری‌های خوش‌خیم یا بدخیم در ۹۵٪ از بیماران وجود دارد.
سایر تومورها و فرآیندهای خوش‌خیم نیز می‌توانند باعث افزایش سطح CA_125 شوند بیماری‌هایی که روی پریتونئوم اثر می‌گذارند، مانند سیروز، پانکراتیت، پریتونیت، اندومتریوز و بیماری التهابی لگن، می‌توانند سطوح افزایش‌یافته‌ای از CA_125 بسازند. سایر بدخیمی‌ها که در مجرای ژنیتال زن، پانکراس، کولون، ریه و پستان رخ می‌دهد نیز، می‌توانند با افزایش سطح این پروتئین همراه باشند. در جمعیت طبیعی، ۱ تا ۲٪ افراد سطوح CA_125 بالاتر از mL/واحد ۳۵ دارند.
CA_15-3 و CA_27.29
CA_15-3 و CA_27.29 و مارکرهای سرمی مرتبط با تومور هستند که در آزمایش‌های تشخیص سرطان پستان و پیگیری درمان آن در مورد استفاده قرار می‌گیرد. سطوح CA_15-3 و CA_27.29 در کمتر از ۵۰ بیمارانی که سرطان پستان لوکالیزه یا تومور کم وزن دارند، بالا است. در بیماران با سرطان پستان امتاستاتیک، در ۸۰٪ موارد سطوح 3-15 CA افزایش‌یافته و در ۶۵٪ موارد CA_27.29 افزایش می‌یابد؛ بنابراین مفید بودن این تست‌های آنتی‌ژنی به‌عنوان یک تکنیک غربالگری در سرطان پستان در مراحل اولیه (شایع ترین سرطان در زنان) کاملا محدود است.
این تومور مارکرها برای غربالگری بیماران در مورد سرطان پستان استفاده نمی‌شوند. بیماری‌های خوش‌خیم پستان و بدخیمی‌های غیر پستانی (مانند آنچه ریه، پانکراس، تخمدان و پروستات را درگیر می‌کند) نیز می‌توانند باعث افزایش سطح این آنتی‌ژن شوند. استفاده از این آنتی‌ژن‌ها باید در مونیتور کردن درمان بیماری‌های پیشرفته محدود گردد
CA15 – 3 اولین تومور مارکر پستان بود که مورد استفاده قرار گرفت.
آزمایش ادرار برای انجام آزمایش‌های تشخیص سرطان خون:
علاوه بر آزمایش خون در منزل ممکن است از نمونه ادرار نیز برای انجام آزمایش‌های تشخیص سرطان استفاده شود.
پروتئین بنس جونز (Bence jones protein)
شناسایی پروتئین بنس جونز در ادرار به‌طورمعمول نشان‌دهنده مولتیپل میلوما است (مخصوصا زمانی که سطح ادراری بالا باشد). این تست برای شناسایی و مونیتور کردن درمان و مرحله بالینی آزمایش‌های تشخیص سرطان مولتیپل میلوما به کار می رود.
پروتئین‌های بنس جونز پروتئین‌های زنجیره سبک مونوکلونال ایمونوگلوبولینها هستند که در ٪۷۵ از بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما یافت می شوند. این پروتئینها به طور قابل‌توجهی توسط سلول‌های پلاسمای این بیماران ساخته می شوند. آنها همچنین ممکن است با متاستازهای توموری به استخوان، لوسمی لنفوسیتیک مزمن، لنفوما، ماکروگلوبولینمی و آمیلوئیدوز در ارتباط باشند.
زنجیره های سبک ایمونوگلوبولین معمولا به‌وسیله گلومرولهای کلیوی از خون پاکسازی می شوند و در توبولهای پروگزیمال باز جذب می‌گردند، بنابراین غلظت‌های زنجیره سبک ادراری بسیار پایین یا غیرقابل‌شناسایی هستند. تولید زنجیره های سبک مونوکلونال در مقادیر بالا، می‌توانند این مکانیسم باز جذب را در هم بشکنند. با توجه به اینکه پروتئین بنس جونز به‌سرعت توسط کلیه‌ها از خون پاکسازی می‌شود، ممکن است شناسایی آن در خون بسیار مشکل باشد؛ بنابراین ادرار برای مطالعه استفاده می‌شود. به طور طبیعی ادرار باید حاوی هیچ مقداری از پروتئین بنس جونز نباشد.
آزمایش نشانگر سرطان مثانه (Bladder cancer marker):
آنتی‌ژن تومور مثانه (BTA) و پروتئین ۲۲ ماتریکس هسته (NMP22) پروتئین‌هایی که توسط سلول‌های تومور مثانه تولیدشده و در ادرار رسوب می‌کنند؛ بنابراین اندازه‌گیری این مواد در خون می‌تواند در آزمایش‌های تشخیص سرطان به کار گرفته شود. به طور طبیعی، سطوح بسیار پایین یا منفی این پروتئینها در ادرار یافت می شوند. وقتی‌که سطوح مارکرهای سرطان مثانه طبیعی باشند سیستوسکوپی هم به ندرت به نتایج مثبت می‌رسد. وقتی‌که این مارکرها افزایش‌یافته هستند، عود تومور مثانه قوية مطرح شده و سیستوسکوپی برای تأیید عود سرطان مثانه اندیکاسیون دارد.
NMP22 نیز می‌تواند یک تست غربالگری خوب برای بیمارانی باشد که خطر بالاتری برای ایجاد سرطان مثانه دارند. اگرچه، این مارکرها می‌توانند در شرایط دیگری مانند جراحی اورولوژی اخیر، عفونت مجرای ادراری، سنگ نیز افزایش یابند. کانسرهایی که حالبها و لگنچه کلیه را نیز درگیر کرده‌اند، می‌توانند با افزایش سطح BTA و NMP22 همراه باشند.Top of Form
